Verruimen van de kast ter verhindering van zwermen
De belangrijkste manier om zwermen te verhinderen is het verruimen van de plaats waarover een kolonie kan beschikken.
Zwermen is een natuurlijk fenomeen onder bijenkolonies in het voorjaar. Hierbij vertrekt een oude koningin met de meeste bijen (~70%). Een jonge, maagdelijke koningin blijft achter met de overige, jongste bijen (~30%) en het broed. Zo vermeerderen bijenkolonies zich. Sommige imkers verkiezen de natuur haar gang te laten gaan. Soms is het mogelijk de vertrekkende zwerm zelfs gewoon op te vangen, zoals in een lokkast. Alhoewel zwermen een gunstig effect heeft tegen ziektes, brengt dit proces ook heel wat energieverlies met zich mee. De achterblijvende kolonie is soms zelfs te zwak om zich volledig te herstellen tegen de volgende winter, zeker wanneer dit gebeurt in een gebied met onvoldoende dracht. Verder kunnen opduikende zwermen ontevredenheid veroorzaken bij de buren wanneer deze bij hen verschijnen, zeker als je in een stedelijk gebied leeft. Zij weten vaak niet wat ermee gedaan. In zulke gebieden vinden vele zwermen trouwens geen goed onderkomen en kunnen deze dus teloor gaan.
De eenvoudigste manier om een kolonie meer ruimte te geven voor zwermpreventie is het toevoegen van een broedbak of honingzolders (cfr. Toevoegen van honingzolders ter preventie van zwermen). Andere gaan uit van het nabootsen van een zwerm (kunstzwerm), zoals het maken van een aflegger alvorens een kolonie zelf beslist andere oorden op te zoeken. Echter wil men niet altijd meer kolonies creëren. Daarom focussen wij bij deze op het maken van tussen(bodem)afleggers en de Demaree-methode, twee methodes die eigenlijk vanuit dezelfde idee vertrekken: de vliegbijen en huisbijen van elkaar scheiden om de zwermdrift te verminderen, door het splitsen van het broednest, zonder de bijenkast in zijn geheel te splitsen. Wanneer je zwermcellen hebt gespot of vermoedt dat de kolonie kan gaan zwermen, kun je deze methodes toepassen om het zwermen te verhinderen.
Tussen(bodem)aflegger
Verzet de volledige bijenkast (die uit een of twee broekamers en misschien al een honingzolder bestaat), behalve de bodem, een kleine meter en zet een nieuwe broedkamer met ramen met waswafels of opgebouwde raten op de bodem. Verwijder twee ramen in het centrum van deze nieuwe broedkamer. Plaats in het midden van deze kamer twee ramen met open broed (zo jong mogelijk) zonder bijen uit de oorspronkelijke kast. Voeg in de oorspronkelijke bijenkast de twee ramen toe die je verwijderde uit de nieuwe broedkamer. Breek ook alle zwermcellen als die er zijn.
Als je oorspronkelijke bijenkast al een honingzolder had, plaats je deze (inclusief bijen) boven de nieuwe broedkamer. Plaats nu een tussenbodem (dekplank met vliegopening bovenaan) op het geheel en plaats hierop de oorspronkelijke broedkamer(s). De vliegbijen in de opgezette oorspronkelijke broedkamer(s) zullen uit de vliegopening in de tussenbodem vertrekken en terugkeren naar de de nieuwe broedkamer eronder. Hierdoor dooft de zwermstemming. Als er een goede dracht is, zullen de vliegbijen in de onderste broedkamer nectar afleggen. Als er niet genoeg dracht, kunnen ze zelfs verhongeren. In dat geval is het dus belangrijk een voederraam mee te geven.
De bijen in de nieuwe broedkamer onderaan zullen uit het jonge broed redcellen trekken. deze breek je op dag 9 of 10. Daarna verwijder je de nieuwe broedkamer (en honingzolder als die er is) en zet je de oorspronkelijke broedkamer(s) weer op hun oorspronkelijke plaats op de bodem. De twee broedramen in de nieuwe broedkamers hang je terug in hun oorspronkelijke broedkamer(s). Als die er is, plaats je de oorspronkelijke honingzolder er terug bovenop, met een koninginnerooster ertussen. Misschien is het volk nu groot genoeg om een nieuwe honingzolder te plaatsen. Indien het volk weer in zwermstemming geraakt, kun je deze methode opnieuw uitvoeren.
Demaree-methode
Verzet de volledige bijenkast, behalve de bodem, een kleine meter en zet een nieuwe broedkamer (of zelfs twee als je wil) met ramen met waswafels of opgebouwde raten op de bodem. Verwijder twee ramen in het centrum van deze nieuwe broedkamer. Zoek de koningin in de oorspronkelijke bijenkast en plaats deze met twee ramen uitsluitend gesloten broed met opzittende bijen (geen open broed) in de nieuwe broedkamer. Duw de overige ramen in de oorspronkelijke bijenkast samen en voeg aan een zijkant de twee ramen toe die je verwijderde uit de nieuwe broedkamer. Indien je maar één raam hebt met uitsluitend gesloten broed, kun je deze stap ook uitvoeren met één in plaats van twee ramen. Verwijder ook eventuele zwermcellen in de oorspronkelijke bijenkast. Deze doppen kun je toevoegen aan een andere volk dat een nieuwe koningin nodig heeft of vernietigen.
Plaats een koninginnenrooster op de nieuwe broedkamer met koningin. Vervolgens voeg je twee honingzolders met ramen (en was) toe en ten slotte de oorspronkelijke bijenkast met deksel. Indien je oorspronkelijke bijenkast uit twee broedbakken en/of eventueel al honingzolder(s) bestaat, kun je de tweede broedbak en/of de honingzolder(s) ook gebruiken in de plaats van de twee nieuwe honingzolders. Probeer wel zo veel mogelijk het open broed in de bovenste broedkamer te plaatsen.
Deze methode laat toe dat de vliegbijen vrijelijk bewegen en naar buiten gaan. Je geeft de hele kolonie veel meer plaats, wat de kans op zwermen vermindert. De huisbijen zullen echter in het bovenste gedeelte blijven om voor het open broed te zorgen. Hierdoor zijn ze ver verwijderd van de koningin en nemen ze haar feromonen niet gewaar, waardoor ze denken dat ze gezwermd hebben. Indien er dus juist boven het koninginnenrooster open broed zou zijn, zouden de huisbijen in de buurt komen van de koningin, wat deze methode minder effectief zou maken. De vliegbijen zullen onderaan, dichtbij de vliegopening en in de honingzolders hun oogst afzetten, dichter bij de koningin, wat dus ook een zwerm nabootst.
Controleer het broed in de bovenste kamer na een week op redcellen. Verwijder ze opnieuw. De huisbijen denken namelijk dat ze een nieuwe koningin nodig hebben. Indien je de redcellen niet verwijdert, zal de kolonie alsnog zwermen. Hierna zullen er bovenaan geen nieuwe redcellen verschijnen. De koningin zou aan de leg moeten zijn in de onderste broedkamer. Het gesloten broed uit stap 1 dat uitkomt zal het nieuwe broed verzorgen.
Nadat al het broed bovenaan is uitgekomen, zullen alle kamers boven het koninginnenrooster beschikbaar zijn om gevuld te worden met honing! Aangezien de oorspronkelijke bijenkast al haar energie heeft kunnen sparen door niet te zwermen of te splitsen, is er een groot potentieel voor honing- en pollenproductie, als er een goede dracht is natuurlijk. Na het uitkomen van het laatste broed bovenaan na 25 dagen, of bij de eerste honingoogst, kun je indien gewenst de bovenste broedkamer (met honing) verwijderen om de hoogte van de bijenkast te reduceren. Het is mogelijk dat de kolonie opnieuw neigingen toont om te zwermen. Je kan deze methode dan opnieuw toepassen, ten vroegste 25 dagen na de eerste keer, wanneer je de bovenste broedkamer kunt verwijderen.
Met deze methode kun je het merendeel van de was in de broedkamer in één keer vernieuwen.
Referenties:
How to use the famous Demaree method of swarm control – Honey Bee Suite
Demaree swarm control – The Apiarist
Beekeeping | How To Keep A Hive From Swarming & Make Honey (youtube.com)
The Demaree Method – Barnsley Beekeepers
Alhoewel deze effectieve methodes zij ter preventie van zwermen is die veel honing kunnen opleveren, zijn deze ook redelijk arbeidsintensief en is het vereist dekoninginnedoppen te vinden. Wel kun je met de gevonden zwermcellen nieuwe koninginnen kweken voor andere kolonies en kun je door het "delen" een doeltreffende(re) varroabehandeling uitvoeren met oxaalzuur op de bijen waarbij geen open broed aanwezig is.
