Elimineren van te zieke kolonies om hun reproductie te verhinderen
Soms is het nodig om een volk te elimineren door afzwaveling om te voorkomen dat ziektes zich naar andere volken verspreiden.
Indien blijkt dat een volk een zo hoge besmetting heeft, van bv. varroamijten, dat ze nog amper te behandelen is zonder aggressieve chemische middelen of dat ze zelfs op instorten staat, of indien een volk zwak en klein blijft zonder dat je weet waarom, indien een volk darrenbroedig is, dan elimineer je ze best, om te vermijden dat andere kolonies geïnfecteerd geraken (door een zogenaamde ‘mijtenbom’ in het geval van Varroa). Zelfs sterke, normaal gezien resistente kolonies kunnen bezwijken onder een te hoge infectiedruk vanuit zo’n een sterk geïnfecteerd volk. Opruiming is soms verplicht in het geval van een aangifteplichtige ziekte, waarbij de dierenarts en assistent voor bijenteelt van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) de taak zal leiden. Deze zal de nodige beschermende wegwerpkledij bij zich hebben (overschoenen, wegwerpimkerspak, -handschoenen).
Afdoden
Sluit de bijenkast de avond voordien of voor dag en dauw af door de vliegopening hermetisch af te dichten, om ervoor te zorgen dat zeker alle bijen in de kast zitten. Breng de bijen om d.m.v. vergassing met een zwavelstrookje. Steek het aan en bevestig dit aan een lat en hang het middenin de kast tussen de ramen en leg het deksel erop, of hang het in een leeg blik dat je op de ramen plaatst, afgesloten door een extra romp en het deksel. Na een halfuurtje is het bijenvolk dood. Let er op zelf de giftige rook niet in te ademen. Indien het om een angifteplichtige bijenziekte gaat, zorgen de dierenarts en de assistent voor de bijenteelt van het FAVV voor de verzameling van het kastmateriaal in hermetisch afsluitbare zakken om alles in een volgende stap te verbranden. Indien het om een andere aandoening gaat, zoals Varroa, kun je het kastmateriaal verzamelen voor onstmetting.
Vernietiging door verbranding in geval van aangifteplichtige bijenziektes
De zakken met besmette ramen en rompen worden naar een locatie gebracht waar de verbranding op een veilige manier kan plaatsvinden. Dit is meestal op de brandweerkazerne of in een verbrandingsoven. Het geïnfecteerd materiaal wordt op een hoop geplaatst. Eventueel wordt een deel van de losse ondergrond waar de besmette rompen stonden, meegenomen om mee te verbranden. Ander brandbaar besmet gebruiksmateriaal zoals bijenborstels en dergelijke worden mee verbrand. Bij een infectie met de kleine bijenkastkever (nog niet in België aanwezig) wordt echter ook de bodem onder en rond de bijenkast afgegraven aangezien hier de poppen kunnen ingegraven zitten. Al het besmette materiaal wordt dan door de brandweer opgebrand en finaal geblust. Was die misschien in contact is geweest met Amerikaans Vuilbroed als sporenvormende ziekte, kan niet meer aan de bijen worden teruggegeven, maar kan je bijvoorbeeld wel voor kaarsen gebruiken.
Niet-brandbaar materiaal, zoals kastbeitels, gebruik je beter niet meer voor niet-geïnfecteerde volken of doe je gewoon weg. Als je echt wil, kun je het reinigen en ontsmetten. Reinigen doe je met een gasbrander of heteluchtpistool of isoprpylalcohol en door te schrapen om al het vuil te verwijderen om zo alle mogelijks aanwezige ziektekiemen te kunnen bereiken met het ontsmettingsmiddel. De gasbrander of heteluchtpistool kunnen ook gebruikt worden om te ontsmetten eens alle onzuiverheden verwijderd zijn. Gebruik wel geen gasbrander bij materiaal uit kunststof. Ontsmetten van kunststof kan doorgaans met een 3% bijtende soda-oplossing (natronloog, NaOH). Wees echter zeer voorzichtig, draag beschermende kledij en volg de verdere instructies van het product. In geval van Amerikaans Vuilbroed, is een bijtende soda-oplossing niet afdoende om de sporen te doden. In dit geval kun je materiaal onstsmetten door het 20 minuten in een 0.5% natriumhypochlorietoplossing (aanwezig in bleekwater) te weken. In alle gevallen het ontsmette materiaal daarna overvloedig spoelen met water. Weet dat sporen van Amerikaans Vuilbroed 30 tot 40 jaar op kastmateriaal kunnen overleven zonder effectieve ontsmettingsbehandeling.
In gevallen waarin het FAVV de verdelging van kolonies oplegt, is een vergoeding van € 125 per houten kast of kunststofkast voorzien voor elke imker die geregistreerd is bij het FAVV.
Ontsmetting in geval van niet-aangifteplichtige bijenziekten
In dit geval is het gemakkelijker om kastmateriaal te recupereren. Reinig het materiaal eerst om vuil zoals was- en propolisresten te verwijderen. Dit kan door het er af te krabben (na erover te wrijven met isopropylalcohol) en een gasbrander (of heteluchtpistool). Isopropylalcohol en een gasbrander werken ook ontsmettend. Om kunststof te ontsmetten kun je in dit geval ook een 6% huishoudsodaoplossing (maken met sodakristallen, bv. 6 kg kristallen per 100kg [of L] water). Was die misschien in contact is geweest met een zware Nosema infectie als sporenvormende ziekte, kan niet meer aan de bijen worden teruggegeven, maar kan je bijvoorbeeld wel voor kaarsen gebruiken.
In geval van infectie met de wasmot, Nosema en stuifmeelmijten werkt azijnzuur (=ijsazijn) goed. Gebruik 40mL azijnzuur (=ijsazijn, puur, of 50mL van een 80% oplossing) per romp met wasramen. Afzonderlijke wasramen kun je in een gesloten recipiënt (zoals plastieken zakken of containers) opbergen. Plaats bovenop de raten een zuurbestendig recipiënt (plastieken open potje bv.) met het benodigde volume azijnzuur. Vul dit nadien eventueel nog bij na verdamping. Grote hoeveelheden raten kun je via de ‘ratentoren’ of ‘schoorsteenmethode’ desinfecteren. Stapel rompen op elkaar. Sluit de onderkant af met een bodem of afdekplank die afgedekt is met een plastic folie (vuilniszak). Plaats de ramen in de bakken. Op de toren komt een lege bak waarin je een zuurbestendig open recipiënt legt. Leg hierin eventueel een katoenen lap, die de verdamping bevordert. Giet voor elke bak met ramen 40mL azijnzuur in het zuurbestendige recipiënt. De azijnzuurdampen zijn zwaarder dan lucht en zullen naar beneden zakken, waardoor ze alle raten bereiken. Sluit af met een kastdeksel en breng de ganse toren in vershoudfolie. De behandelingsduur is ongeveer 8 dagen. Hierna kan je de wasmot weghouden door de raten voldoende te ventileren. Dit kan door een gaasbodem onder en boven de toren te plaatsen. Je kan ook de toren gedurende de winter in de vershoudfolie laten. Verlucht de ramen na de winterperiode voldoende, alvorens ze opnieuw in gebruik te nemen.
Referenties:
Honeybee Valley | Aangifteplichtige bijenziekten
Imkersbond Deinze vzw – Kasten reinigen en ontsmetten (youtube.com)
Pages-de-ITSAP-GBPA-MAJ_2018-Fiche_S3-Web.pdf
CARI, 2010, Gids voor goede Bijenteelpraktijken. 43p.
Beekeeping | Can Your Dirty Equipment Spread Diseases? (youtube.com)
Beullens, P. (2023). Bijengezondheid en bijenziekten. Imkermagazine, 3(4). VVCB, Schilde, België. 38p.
Honeybee Valley | Veilig varroa bestrijden en materiaal desinfecteren…
Bijtende soda is corrosief voor enekele metalen, vooral voor aluminium en zink. Bij veelvuldig gebruik, kunnen bijtende soda en bleekwater ook roestvrij staal aantasten.
