Σίτιση και έλεγχος των αποθηκευμένων τροφών στις αποικίες

Οι μέλισσες χρειάζονται διάφορα συστατικά για να καλύψουν τις διατροφικές τους ανάγκες. Πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, μέταλλα, λιπίδια, βιταμίνες και νερό είναι τα βασικά συστατικά της διατροφής τους. Η εξάντληση του νέκταρος και της γύρης επηρεάζει αρνητικά την εκτροφή γόνου, την παραγωγή μελιού και τη συνολική ανάπτυξη των αποικιών. Η διαθεσιμότητα θρεπτικών ουσιών στο περιβάλλον δεν ταιριάζει πάντα με τις ανάγκες ενός μελισσιού. Η έλλειψη ενός ή περισσότερων συστατικών μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του πληθυσμού, μείωση του προσδόκιμου ζωής και ευαισθησία σε ασθένειες μειώνοντας την ανοσία των μελισσών.

Ελλείψει φυσικών πόρων, όπως γύρη και νέκταρ η συμπληρωματική διατροφή καθίσταται απαραίτητη. Οι μελισσοκόμοι αποφασίζουν για τις στρατηγικές συμπληρωματικής διατροφής, συμπεριλαμβανομένης της κατάστασης γόνου του μελισσιού, των εποχιακών διατροφικών αναγκών και των αποθεμάτων τροφής. Η σωστή εποχιακή διαχείριση των μελισσιών ξεκινά με την κατανόηση ότι η ανάπτυξή τους εξαρτάται από το ρυθμό του εισερχόμενου νέκταρος και  γύρης  τα οποία αποτελούν τα βασικά στοιχεία στη διατροφή της μέλισσας. Προτεραιότητα για τους περισσότερους μελισσοκόμους είναι να διαχειρίζονται τις μέλισσες με τέτοιο τρόπο ώστε να τις ενθαρρύνουν να συλλέγουν και να αποθηκεύουν περισσότερο μέλι από αυτό που χρειάζονται για να επιβιώσουν. Όλα αυτά φυσικά απαιτούν γνώση. Για παράδειγμα η εκτροφή γόνου και η διάρκειας ζωής των μελισσών μειώνεται εάν παρεμποδίζεται η πρόσβασή τους στη γύρη. Ελλείψει τροφής, οι συλλέκτριες πεθαίνουν νωρίτερα από τις αδερφές τους που εργάζονται στην κυψέλη. Πολύ σημαντικό ρόλο παίζει επίσης και η ποιότητα της γύρης καθώς ορισμένα είδη φυτών παρουσιάζουν μειωμένη περιεκτικότητα σε πρωτείνη και αμινοξέα μη καλύπτοντας ουσιαστικά τις διατροφικές ανάγκες των μελισσών οδηγώντας σε μειωμένη χρονικά επιβίωση. Η φρέσκια γύρη είναι αυτή που διεγείρει την ανάπτυξη των υποφαρυγγικών αδένων, ενώ είναι γνωστό ότι η διεγερτική δράση της αποθηκευμένης γύρης μειώνεται κατά 70%. Διαφορά παρατηρείται επίσης στην ανάπτυξη των υποφαρυγγικών αδένων καθώς επηρεάζεται από τη σύνθεση της γύρης. Οι μέλισσες που τρέφονται για παράδειγμα με γύρη της οικογένειας Rubus έχουν πιο ανεπτυγμένους αδένες από αυτές που τρέφονται με γύρη από λαδανιά (Cistus) και ερείκης (Erica). Η έλλειψη διατροφικής ποικιλομορφίας αυξάνει την ευαισθησία σε στρεσογόνους παράγοντες όπως Varroa destructor, Nosema ceranae, Nosema apis και φυτοφάρμακα. Τέτοιο στρες μπορεί επίσης να σχετίζεται με τη μη τυχαία επιλογή φυτικών ειδών από τις μέλισσες. Το διατροφικό στρες έχει αντίκτυπο στην έκταση του γόνου και στη φυσιολογική ανάπτυξη των μελισσών.

Οι μέλισσες λαμβάνουν υδατάνθρακες από το νέκταρ και πρωτεΐνες από τη γύρη. Οι μέλισσες που αναζητούν τροφή δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν την περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες, επομένως η επιλογή γύρης είναι τυχαία. Επιπλέον, το συνολικό επίπεδο πρωτεϊνών στην αιμολέμφο των εργατριών που τρέφονται με πρωτεϊνική τροφή είναι υψηλότερο από αυτό των εργατριών που τρέφονται με σιρόπι ζάχαρης. Ως αποτέλεσμα της τροφοδοσίας γύρης, η περιεκτικότητα σε βιτελογενίνη (Vg), αυξάνεται. Αυτή η πρωτεΐνη συντίθενται από το λιπόσωμα και εκκρίνενται στην αιμολέμφο. Ρυθμίζει βασικές φυσιολογικές πτυχές, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης, του προσδόκιμου ζωής και της ανοσίας. Για κάθε 10 γρ. πρωτεΐνης, απαιτούνται περίπου 48 γρ. γύρης, που περιέχει 30% ακατέργαστο λευκό.

Η σημασία του μελιού στη διατροφή της μέλισσας

Το μέλι αποτελεί πηγή ενέργειας για την ευρωπαϊκή μέλισσα, Apis mellifera. Πέρα από την απλή διατροφή, το μέλι έχει ιδιότητες που προστατεύουν την κυψέλη από διάφορες καταπονήσεις. Η αποτοξίνωση που προκαλείται από ένζυμα κατά την ωρίμανση του μελιού εξουδετερώνει τα δυνητικά τοξικά αγροχημικά και οι μέλισσες που καταναλώνουν μέλι έχουν αυξημένη ανοχή σε άλλες τοξίνες που καταναλώνονται. Επίσης τα συστατικά του μελιού μεσολαβούν στην μείωση του στρες και προάγουν την αντοχή των μελισσών στο κρύο κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Το μέλι έχει μια σειρά από αντιμικροβιακούς μηχανισμούς όπως η οσμωτική πίεση, η χαμηλή περιεκτικότητα σε νερό, το χαμηλό pH, το υπεροξείδιο του υδρογόνου. Μάλιστα ορισμένοι τύποι μελιού, ιδιαίτερα τα πολυανθικά μέλια, έχει αποδειχθεί ότι αναστέλλουν σημαντικά παθογόνα των μελισσών, συμπεριλαμβανομένων των βακτηρίων που ευθύνονται για την εμφάνιση αμερικάνικης και ευρωπαϊκής σηψιγονίας, της νοζεμίασης. Προκλήσεις για τους πληθυσμούς των μελισσών τις τελευταίες δεκαετίες, συμπεριλαμβανομένων απειλών που προέρχονται από φυτοφάρμακα και παθογόνα έως την υπερθέρμανση του πλανήτη αποτελεί επιτακτική ανάγκη να μειωθεί η χρήση χημικών και αντιμικροβιακών παραγόντων για τη θεραπεία ασθενειών της κυψέλης, καθώς η κατανόηση των διαφορετικών λειτουργιών του μελιού στην κυψέλη αποτελεί αμναπόσπαστο κομμάτι κατανόησης από ποτέ.

Σταθερά-Νομαδικά μελισσοκομεία

Οι μελισσοκόμοι, εκτός από σταθερά μελισσοκομεία, διαθέτουν και μεταναστευτικά, για να αποφύγουν μια περίοδο πείνας, μείωσης της εποχικής επιβίωσης των μελισσών κατά τη διάρκεια έλλειψης της γύρης. Πέραν αυτών όμως μετακινούνται για τη συλλογή μελιού.  Μετακινούν τις κυψέλες τους σε μέρη όπου μπορούν να πάρουν περισσότερο μέλι παρέχοντας στις μέλισσες πρόσβαση σε ποικίλα οφέλη. Ωστόσο η μετανάστευση, συνδέεται με υψηλό κόστος, πρόσθετη εργασία, μετάδοση παρασίτων και παθογόνων. Σε αντίθετη περίπτωση οι μελισσοκόμοι αναγκάζονται να τροφοδοτούν τα μελίσσια τους για να συντηρήσουν την ωοτοκία, τον γόνο, την ανάπτυξη. Η διατροφή των μελισσών ποικίλλει ανάλογα με την εποχή, τις ανάγκες του μελισσιού και τις μελισσοκομικές πρακτικές που εφαρμόζουμε. Από τις διατροφικές απαιτήσεις των προνυμφών έως αυτές των τροφοσυλλεκτριών, κάθε στάδιο απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Οι διαφορετικές διατροφικές αππαιτήσεις αποτελούν έναν χάρτη για τους μελισσοκόμους για να καλύψουν αυτές τις διαφορετικές ανάγκες.

© LEONIDAS CHARISTOS

© LEONIDAS CHARISTOS

© LEONIDAS CHARISTOS

© LEONIDAS CHARISTOS

Η τροφοδότηση των μελισσιών είναι ένας από τους βασικούς χειρισμούς της μελισσοκομίας. Είναι απαραίτητο για τα μελίσσια να έχουν επαρκείς τροφές καθ΄ όλη τη διάρκεια του έτους γιατί έτσι τα επιτρέπουν να συνεχίζουν φυσιολογικά τη ζωή τους. Οι μέλισσες καταναλώνουν  τροφή τόση όση χρειάζονται για τις ανάγκες τους. Γενικότερα  η τροφοδότηση συμβάλει:

Στην εξασφάλιση τροφών για την διαχείμασή τους

Στην διέγερση της βασίλισσας για ωοτοκία

μεγαλύτερη κατανάλωση τροφώνΣτην εξασφάλιση αποθεμάτων αρχές της άνοιξης όταν έχουν μάλιστα και τη

Στην εξασφάλιση τροφής σε περίπτωση απώλειας των συλλεκτριών μελισσών από δηλητηρίαση

Στη χορήγηση φαρμάκων

Στη βασιλοτροφία

Στο σχηματισμό παραφυάδων

Τροφοδότηση για εξασφάλιση τροφών για σωστή διαχείμαση.

Οι ποσότητες των τροφών που χρειάζονται τα μελίσσια για τη διαχείμασή τους διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή αλλά και από μελίσσι σε μελίσσι. Έτσι για παράδειγμα μελίσσια που διαχειμάζουν στη νότια Ελλάδα και δεν σταματάνε το γόνο έχουν μεγαλύτερες απαιτήσεις σε τροφές από ότι τα μελίσσια στη Βόρια Ελλάδα. Σε περίπτωση που το μελίσσι αδυνατεί να εξασφαλίσει μόνο του την τροφή του θα πρέπει να την προσφέρει ο μελισσοκόμος. Η τροφοδότηση αυτή γίνεται στο τέλος του φθινοπώρου. Η χορήγηση της τροφής γίνεται σε μεγάλες ποσότητες και σε τακτά χρονικά διαστήματα για να προλάβει το μελίσσι να αποθηκεύσει τις τροφές. Σε αντίθετη περίπτωση μπορεί να γίνουμε μάρτυρες καταστροφής. Όταν δηλ. τροφοδοτούμε μικρές ποσότητες  για πολύ καιρό και αν επικρατήσουν ευνοϊκές καιρικές συνθήκες μπορεί να ξεκινήσει και πάλι η γέννα της βασίλισσας και με μια απότομη μεταβολή του καιρού να έχουμε ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Η τροφοδότηση γίνεται με πυκνό σιρόπι 2/1 και αυτό για να προλάβουν οι μέλισσες να το σφραγίσουν πριν πέσει η θερμοκρασία ή πριν σχηματίσουν τα μελίσσια μελισσόσφαιρα. Εκτός επίσης από το σιρόπι μπορεί να προστεθεί και ζαχαρόπιτα. Πάντα θα πρέπει μετά τον τελευταίο τρύγο να αφήνουμε στα μελίσσια μέλι γιατί σε καμία περίπτωση δεν αντικαθίσταται από το σιρόπι. Η τροφοδότηση γίνεται για να συμπληρώσει τις προμήθειες του μελισσιού και όχι ναι τις αντικαταστήσει.

Τροφοδότηση για την αποφυγή λιμοκτονίας στο τέλος του χειμώνα.

Σε πολλές περιοχές τα μελίσσια ξεκινούν να εκτρέφουν γόνο από τα μέσα του χειμώνα ενώ σε άλλες δεν σταματούν καθόλου. Ο γόνος είναι καθοριστικός για το μελίσσι αυτή την περίοδο και γι΄ αυτό  δεν θα πρέπει να του λείπουν οι τροφές. Σε αντίθετη περίπτωση αν τα αποθέματα τελειώσουν και οι καιρικές συνθήκες δεν επιτρέπουν τη συλλογή, τέτοια μελίσσια θα λιμοκτονήσουν. Η καταλληλότερη τροφή αυτή την περίοδο είναι η ζαχαρόπιτα αλλά κοντά στη μελισσόσφαιρα.

Διεγερτική τροφοδότηση

Η διεγερτική τροφοδοσία έχει σαν στόχο να επιταχύνει ή να διατηρεί σταθερά την ωοτοκία της βασίλισσας όταν μάλιστα η ανθοφορία είναι πολύ περιορισμένη. Ο ρυθμός της ωοτοκίας επηρεάζεται από τις τροφές που εισέρχονται στην κυψέλη άσχετα από το αν υπάρχουν αποθέματα ή όχι. Στις αρχές της άνοιξης η ακόμη πολλές φορές και στα μέσα του καλοκαιριού όταν οι εισροές τροφών στην κυψέλη είναι περιορισμένες επηρεάζεται η ωοτοκία της βασίλισσας. Διεγερτική τροφοδότηση γίνεται:

-Την άνοιξη ένα μήνα περίπου πριν από κάποια κύρια ανθοφορία και σε περίοδο ξηρασίας ιδιαίτερα μάλιστα όταν επέρχεται από   απότομη παύση νεκταροέκκρισης.

-Το φθινόπωρο μετά τον τρύγο για να κρατήσουμε την ωοτοκία σε υψηλά επίπεδα. Για να έχει όμως αποτέλεσμα η διεγερτική τροφοδοσία θα πρέπει να συνοδεύεται και από αποθέματα γύρης. Στην περίπτωση που κρίνονται μη ικανοποιητικά τότε θα πρέπει να χορηγείται στα μελίσσια και γυρεόπιττα.

Τροφές που χρησιμοποιούνται για την τροφοδότηση των μελισσιών

Τροφοδότηση με σφραγισμένο μέλι. Είναι η καλύτερη τροφοδότηση των μελισσιών αλλά εγκυμονεί κινδύνους λεηλασίας και έχει υψηλό κόστος. Τα πλαίσια με σφραγισμένο μέλι αποσφραγίζονται και τοποθετούνται δίπλα στη μελισσόσφαιρα. Έχει όπως είπαμε υψηλό κόστος αλλά και απαίτηση ειδικού χώρου για τη φύλαξή τους.

Τροφοδότηση με μέλι μέσα σε τροφοδότες. Τα  μέλι που χρησιμοποιείται αραιώνεται με νερό 1/3 και τοποθετείται σε εσωτερικό τροφοδότη. Και αυτός ο τρόπος εγκυμονεί κινδύνους ιδιαίτερα όταν το μέλι δεν είναι δικό μας σαφής είναι ο κίνδυνος αμερικάνικης σηψιγονίας. Αν θερμάνουμε το μέλι στους 120^ο C για 20 λεπτά θα καταστραφούν τα σπόρια της αμερικάνικης αλλά έτσι θα αυξήσουμε πολύ την HMF που μπορεί να φανεί τοξική για τα μελίσσια αν ξεπεράσει τα 150ppm.  Με θέρμανση του μελιού στους 70^ο C για 10 λεπτά περιορίζεται ο κίνδυνος μετάδοσης των ασθενειών όχι όμως και της αμερικάνικης.

Τροφοδότηση με κρυσταλλωμένο μέλι

Από μέλι το οποίο υπάρχει στην αποθήκη μας και έχει κρυσταλλώσει μπορούμε να το κόψουμε σε φέτες με μία σπάτουλα και να το τοποθετήσουμε επάνω στους κηρηθροφορείς. Για να μπορέσει το μελίσσι να αξιοποιήσει την τροφή του χρειάζεται νερό για να διασπάσει τους κρυστάλλους. Το χειμώνα λόγω της υγρασίας που υπάρχει στο εσωτερικό της κυψέλης το μελίσσι δεν δυσκολεύεται να βρει το νερό που χρειάζεται. Αν τέτοιου είδους τροφοδοσία γίνει την άνοιξη τότε το μελίσσι πρέπει να μεταφέρει το νερό από έξω. Το μόνο πρόβλημα την άνοιξη είναι ότι το κρυσταλλωμένο μέλι λόγω φυσικά και της υψηλής θερμοκρασίας που υπάρχει στο εσωτερικό της κυψέλης αφού το μελίσσι εκτρέφει γόνο, ρευστοποιείται και υπάρχει ορατός ο κίνδυνος για λεηλασία.

Σιρόπι ζάχαρης

Είναι ο καλύτερος τρόπος τροφοδότησης. Το σιρόπι που προορίζεται για διαχείμαση, για ανάπτυξη των παραφυάδων, για βασιλοτροφία, για εξασφάλιση αποθεμάτων την άνοιξη πρέπει να είναι πυκνό δηλ. δύο μέρη ζάχαρης και ένα μέρος νερό 2/1. Το σιρόπι που χρησιμοποιείται για διέγερση πρέπει να είναι πιο αραιό δηλ. 1/1 ή 1/2.

Ζαχαροζύμαρο με άχνη ζάχαρη και μέλι

Το ζαχαροζύμαρο δίνεται στις μέλισσες περισσότερο ως διέγερση και λιγότερο για δημιουργία αποθεμάτων. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για να διατηρηθεί ο γόνος και ο πληθυσμός του μελισσιού. Αυξάνει γενικότερα τις πιθανότητες επιτυχίας όπως στη βασιλοτροφία, στη συνένωση, στην εισαγωγή βασιλισσών. Η παρασκευή του γίνεται 3/1 δηλ. 3μέρη ζάχαρη και 1 μέρος μέλι.

Τροφοδότηση με υποκατάστατα γύρης

Χ=23ΧΒ/Τ

Απαραίτητα συστατικά για το υποκατάστατο γύρης είναι το σογιάλευρο (πρωτεΐνη), η γύρη (ερέθισμα), η ζάχαρη και το νερό. Υποβοηθητικά είναι η ξηρή μαγιά μπύρας, το αποβουτυρωμένο γάλα και το μέλι. Η περιεκτικότητα του σογιάλευρου σε λίπος να είναι μικρότερη από 7% και η γύρη να κυμαίνεται από 8-15%. Όσο περισσότερη ζάχαρη έχει το υποκατάστατο τόσο πιο εύκολα καταναλώνεται από τις μέλισσες. Τα αποβουτυρωμένο γάλα διεγείρει την ωοτοκία της βασίλισσας και η μαγιά δίνει στις μέλισσες τις απαραίτητες βιταμίνες. Όταν η ποσότητα πρωτεΐνης είναι μικρή (<10%) η γέννα της βασίλισσας άρα και η εκτροφή του γόνου περιορισμένη, ενώ όταν είναι υψηλή (>50%) γίνεται τοξική και προκαλεί δυσεντερίες στις μέλισσες. Η άριστη ποσότητα πρωτεΐνης που πρέπει να έχει το υποκατάστατο είναι 23%. Το σογιάλευρο που διατίθεται στην αγορά δεν έχει πάντα την ίδια συγκέντρωση πρωτεΐνης γιαυτό η ποσότητα που θα χρησιμοποιηθεί υπολογίζεται με τον εξής τρόπο.

Όπου x το βάρος σε κιλά του σογιάλευρου που απαιτείται να δώσει την επιθυμητή ποσότητα(%) πρωτεΐνης, 23= η άριστη ποσότητα πρωτεΐνης(%) που πρέπει να έχει το υποκατάστατο γύρης, Β= βάρος τελικού προϊόντος (υποκατάστατου) σε κιλά και Τ= % ποσότητα πρωτεΐνης που έχει το σογιάλευρο που χρησιμοποιείται.

Μία συνταγή: γύρη 10 κιλά, σογιάλευρο 30 κιλά, ζάχαρη 50 κιλά, και νερό 25-30 λίτρα.

Πλεονεκτήματα: Το υποκατάστατο γύρης εξασφαλίζει στις μέλισσες τις απαραίτητες πρωτεΐνες και τις διεγείρει να εκθρέψουν γόνο.

Μειονεκτήματα: Καμιά τροφή δεν μπορεί να αντικαταστήσει πλήρως τη φρέσκια γύρη. Εάν την εποχή που χρησιμοποιείται το υποκατάστατο δεν υπάρχει τροφή έξω

οι μέλισσες γίνονται λεηλάτριες . Οι μέλισσες πετούν σε άσχημο καιρό και χάνονται.

Η συχνή χρησιμοποίηση υποκατάστατου γύρης την άνοιξη είναι αιτία εμφάνισης νοσεμίασης και ασκοσφαίρωσης.

Προφυλάξεις:

Το υποκατάστατο δεν πρέπει να δίνεται για χρονικό διάστημα πέρα των δύο εβδομάδων

Η τροφή να τοποθετείται κοντά στα πλαίσια με γόνο