Μεταποίηση κεριού από μέλισσες — από την αφαίρεση παλαιών κηρηθρών έως την παραγωγή νέων φύλλων κηρήθρας
Η επιτυχής διαχείριση των κηρηθρών αποτελούν σημαντικό μέρος της μελισσοκομικής πρακτικής. Κηρήθρες που χρησιμοποιούνται για την εκτροφή γόνου για πολλά έτη θα πρέπει να αφαιρούνται. Το σκούρο χρώμα της παλιάς […]
Η επιτυχής διαχείριση των κηρηθρών αποτελούν σημαντικό μέρος της μελισσοκομικής πρακτικής. Κηρήθρες που χρησιμοποιούνται για την εκτροφή γόνου για πολλά έτη θα πρέπει να αφαιρούνται. Το σκούρο χρώμα της παλιάς κηρήθρας προκαλείται από περιττώματα προνυμφών, δέρματα νυμφών και από υπολείμματα πρόπολης. Αυτές οι αλλαγές έχουν ως αποτέλεσμα την παραγωγή μικρότερων μελισσών. Εκτός από αυτές τις αλλαγές, αποτελούν πηγές μολύνσεων. Το μέλι, που αποθηκεύεται σε σκούρες κηρήθρες επίσης αλλάζει χρώμα γίνεται πιο σκούρο. Η απομάκρυνσή τους αποτελεί μονόδρομο, συγκεντρώνονται και αποστέλλονται σε βιοτεχνία για λιώσιμο και την παραγωγή κεριού το οποίο θα χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή νέων φύλλων κηρήθρας.
Το κερί που προέρχεται από την μέλισσα Apis mellifera είναι ένα προϊόν που παράγουν οι εργάτριες από τους εξειδικευμένους αδένες κεριού (κηρογόνοι αδένες) οι οποίοι βρίσκονται στην εσωτερική πλευρά της κοιλιακής περιοχής. Οι κηρογόνοι αδένες των εργατριών βρίσκονται σε πλήρη ανάπτυξη όταν είναι σε ηλικία 12 έως 18 ημερών ενώ στις εργάτριες μεγαλύτερης ηλικίας η δραστηριότητα των κηρογόνων αδένων μειώνεται. Οι μέλισσες κατασκευάζουν το κερί για να δημιουργήσουν τις κηρήθρες και να μπορέσουν να αποθηκεύσουν το μέλι, την γύρη άλλα και να εκκολάψουν και να προστατεύσουν τον γόνο τους. Η πιο παραγωγική περίοδος του χρόνου που οι εργάτριες παράγουν το κερί είναι από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο. Εκείνο το διάστημα οι αποικίες ξεκινούν την ανάπτυξη τους. Οι κύριοι παράγοντες για την παραγωγή κεριού και την κατασκευή των κηρηθρών από τις μέλισσες είναι πρώτον όταν εντοπίζουν επαρκή έκκριση νέκταρος. Όταν η ροή του νέκταρος είναι μεγάλη οι μέλισσες χρειάζονται περισσότερες κηρήθρες για να αποθηκεύσουν. Δεύτερον μόνο με την παρουσία της βασίλισσας οι εργάτριες κατασκευάζουν κηρήθρες. Τρίτον η εκτροφή του γόνου σηματοδοτεί την έναρξη παραγωγής κεριού ειδικά όταν η αποικία βρίσκεται στην φάση της ανάπτυξης. Τέταρτον η παρουσία γύρης που αποτελεί πηγή πρωτεΐνης σε συνδυασμό με θερμοκρασίες άνω των 15 βαθμών Κελσίου βοηθούν τις μέλισσες για την παραγωγή κεριού και χτίσιμο των κηρηθρών.
Παρασκευή κεριού από τις μέλισσες.
Γενικά το κερί της μέλισσας αποτελεί ένα προϊόν υψηλής βιολογικής αξίας και παρέχεται στο εμπόριο από εξειδικευμένους κατασκευαστές κεριού. Η ποιότητα του κεριού που θα συλλεχθεί εξαρτάται κυρίως από τις μεθόδους εξαγωγής που θα χρησιμοποιηθούν. Η πιο συχνή μέθοδος εξαγωγής κεριού είναι μέσω της τήξης όπου το κερί λιώνει είτε με βραστό νερό-με ατμό είτε με ηλιακή ενέργεια. Η δεύτερη μέθοδος εξαγωγής κεριού είναι η χημική εκχύλιση με διαλύτες (βενζίνη και ξυλόλιο) η οποία πραγματοποιείται μόνο σε εργαστήριο και για μικρή παραγωγή κεριού. Οι διαλύτες που χρησιμοποιούνται για την χημική εκχύλιση έχουν το μειονέκτημα ότι καταστρέφουν όλους τους οργανικούς παράγοντες του κεριού με αποτέλεσμα η ποιότητα του κεριού να υποβαθμίζεται.
Επίσης η ποσότητα του κεριού που θα συλλεχθεί εξαρτάται από την κατάσταση των κηρηθρών. Για παράδειγμα οι κηρήθρες που είναι παλιές έχουν μικρότερο ποσοστό ανάκτησης (σχεδόν το 50%) από ότι η συλλογή κεριού από καινούριες κηρήθρες. Η χρήση του ηλιακού κηροτήκτη είναι ένας εύκολος και οικονομικός τρόπος για κάθε μελισσοκόμο που θέλει να συλλέξει το δικό του κερί από τις κηρήθρες του αλλά για μικρές ποσότητες. Με την θερμότητα του ήλιου το κερί λιώνει απευθείας αποφεύγοντας την αποθήκευση των κηρήθρων.
Οι μέθοδοι που μπορεί να ασκήσει ο μελισσοκόμος μεταφέροντας τις κηρήθρες του σε κάποιο εξειδικευμένο εργαστήριο για να συλλέξει το κερί του είναι οι ακόλουθοι.
• Εκχύλιση κεριού σε ζεστό νερό με αναγκαστική βύθιση.
Τοποθετούνται οι κηρήθρες σε ένα σακί τύπου γιούτα καλά κλεισμένο και βυθίζονται σε ένα δοχείο με νερό που βράζει. Το κερί επειδή έχει ειδικό βάρος ελαφρύτερο από το νερό θα διηθηθεί μέσα από τη γιούτα και θα ανέβει στην επιφάνεια. Μετά το λιώσιμο όλων των κηρηθρών, το κερί συλλέγεται από την επιφάνεια του νερού όπου θα έχει σχηματίσει μια συμπαγή μάζα. Τα απορρίμματα που έχουν απομείνει μέσα στον σάκο πετιούνται.
• Εκχύλιση κεριού με βραστό νερό και πρέσα κεριού
Οι κηρήθρες τοποθετούνται σε ένα δοχείο 120 λίτρων με 20-30 λίτρα βραστό νερό και αφήνονται μέχρι να λιώσουν. Όταν όλο το κερί έχει λιώσει, το περιεχόμενο αδειάζει σε μια πρέσα με επένδυση από γιούτα. Με την πίεση της πρέσας το κερί διαπερνά και τοποθετείται στα δοχεία συλλογής.
• Εκχύλιση κεριού με ατμό και πρέσα
Σε μια δεξαμενή βυθίζονται οι παλιές κηρήθρες με βραστό νερό και κλείνονται με στεγανό κάλυμμα. Έπειτα με ένα έμβολο ασκείται πίεση στις κηρήθρες. Η δεξαμενή παραμένει σε βρασμό για περίπου μία ώρα. Τέλος το κερί θα διηθηθεί στην κορυφή της δεξαμενής και όταν σχηματίσει έναν συμπαγή όγκο μπορεί να συλλεχθεί.
• Εκχύλιση με ατμό
Τα πλαίσια με τις κηρήθρες τοποθετούνται σε ένα δοχείο όπου εισάγεται ατμός. Το κερί που λιώνει πέφτει στο φίλτρο και κοσκινίζεται. Τέλος καταλήγει στον πάτο του δοχείου έτοιμο να συλλεχθεί.
• Φυγοκεντρική εκχύλιση
Οι κηρήθρες βυθίζονται σε βραστό νερό και το υλικό περιστρέφεται με περισσότερες από 1500 στροφές ανά λεπτό. Το κερί διατηρείται σε θερμοκρασίες άνω των 65°C για να μην πήξει. Το καθαρό κερί εξέρχεται από την έξοδο εκχύλισης και συλλέγεται. Η συγκεκριμένη μέθοδος χρησιμοποιείται για μεγαλύτερες μονάδες παραγωγής, λόγω της δαπανηρής εγκατάστασης.
Σε αρκετές περιπτώσεις μετά την συλλογή του κεριού ο παραγωγός καταφεύγει στην λεύκανση του προκειμένου να έχει μια καλύτερη τιμή καθώς το ανοιχτό λαμπερό κίτρινο χρώμα του κεριού είναι πιο αποδεκτό στην αγορά. Η λεύκανση του κεριού μπορεί να γίνει με την χρήση χημικών ουσιών όπως είναι το θεϊκό οξύ, το οξαλικό οξύ κ.α. όμως θέλει ιδιαίτερη προσοχή γιατί πρόκειται για οξέα που μπορεί να προκαλέσουν βλάβη στον χειριστή κατά την παρασκευή τους, (ΔΕΝ ΠΡΟΤΕΙΝΕΤΑΙ). Μια άλλη μέθοδος λεύκανσης είναι η ηλιακή ακτινοβολία όπου το κερί εκτίθεται στις ακτίνες του ήλιου. Αυτή η μέθοδος ήταν από τις παλαιότερες και οικονομικότερες μεθόδους που εφάρμοζαν για την λεύκανση του κεριού.
Εφόσον ολοκληρωθεί η συλλογή, η λεύκανση και το πλύσιμο των κεριών ακολουθεί η αποθήκευση του. Οι πλάκες κεριού αποθηκεύονται σε σκοτεινό και δροσερό μέρος τοποθετημένο σε ράφια. Για την αποφυγή αλλοίωσης του χρώματος και του αρώματος προτείνεται η αποθήκευση του κεριού σε ανοξείδωτα δοχεία από χάλυβα ή σε γυαλί. Σε περίπτωση που ο μελισσοκόμος θέλει να χρησιμοποιήσει το κερί που έχει αποθηκεύσει για την κατασκευή φύλλων κηρήθρας, υπάρχουν μηχανήματα κηρηθροποιείας που κατασκευάζουν και τυπώνουν άλλα είναι πολύ δαπανηρή η αγορά ενός τέτοιου εξοπλισμού. Ωστόσο υπάρχουν στο εμπόριο καλούπια σιλικόνης κηρηθρών όπου ένας μελισσοκόμος μικρής κλίμακας μπορεί να κατασκευάσει μόνος του τα φύλλα με μικρότερο κόστος.
Το κερί της μέλισσας μπορεί να χρησιμοποιηθεί με πολλούς τρόπους ανάλογα για την χρήση που προορίζεται. Συνήθως χρησιμοποιείται από φαρμακοβιομηχανικές εταιρίες για την σύνθεση αλοιφών, επίχρισμα χαπιών, για την παρασκευή καλλυντικών (κρέμες προσώπου), για την παρασκευή λαμπάδων και διακοσμητικών αρωματικών κεριών, για την κατασκευή φύλλων κηρήθρας που προορίζονται για μελισσοκομική χρήση και για την ζωγραφική.
Χρήσεις του κεριού μετά από επεξεργασία.
