Het vervangen van koninginnen in geval van hoge mijteninfectie of slecht hygiënisch gedrag
Een koningin kan aan vervanging toe zijn wanneer ze te oud wordt, maar ook als zij ongewenste eigenschappen vertoont die zelfs het overleven van de kolonie in gevaar kunnen brengen, zoals een te hoge mijteninfectie of slecht hygiënisch gedrag.
Probeer zo mogelijk van in het begin koninginnen te verkrijgen van kolonies die varroaresistent(er) zijn en goed hygiënisch gedrag vertonen (cfr. De beste kolonies als larvendonors selecteren). Met hygiënisch gedrag bedoelt men specifiek de mate waarin verzorgsters poppen verwijderen waarmee iets mis is (dood, geïnfecteerd door Amerikaans Vuilbroed, aanwezigheid Varroa…).
Om te weten of je best een koningin vervangt, is het best haar nageslacht, de werksters en darren, te kennen en te meten hoeveel varroamijten er aanwezig zijn doorheen het seizoen (cfr. Varroabesmetting inschatten tijdens het bijenteeltseizoen) en te weten of de werksters goed hygiënisch gedrag vertonen door de pintest uit te voeren. Voer de pintest uit wanneer er geen sterke dracht is en wanneer het volk niet in zwermstemming is. Neem hiervoor een raam met een groot vlak gesloten werksterbroed uit de kolonie en schud of veeg de bijen af. Controleer of het gaat om poppen met roze ogen (cellen vijf dagen verzegeld) (figuur 1). Leg een sjabloon van 10 x 10 cellen breed op het broed (figuur 2). Markeer (bv. met kopspelden) de punten van dit sjabloon in de was en ga na of je echt 10 x 10 cellen hebt (hangt af van de celgrootte). Steek dwars door 50 gesloten cellen (sla open cellen over) tot in de celbodem met een insectennaald n° 00. Dit is een zeer dunne naald, dikkere zijn niet goed. Begin links boven met prikken en ga zo van links naar rechts, telkens een rij lager. Je voelt een grote weerstand wanneer je de celbodem bereikt met de naald. Markeer cel 51 met een kopspeld. Verwijder larven uit onverzegelde cellen met een pincet, indien aanwezig binnen het sjabloon. Hang het raam op haar oorspronkelijke plaats en vlam de naald af om te desinfecteren. Nu zijn 50 poppen gedood en moet men afwachten of de werksters deze detecteren, de cellen ontzegelen en opruimen.
figuur 1
figuur 2
Controleer na 24 uur door het sjabloon weer op dezelfde plaats op het raam te leggen. Tel de aangeprikte cellen die niet geopend zijn (A in figuur 3) en wel geopend, maar niet opgeruimd zijn (B in figuur 3). Trek dit aantal af van 50 om het aantal opgeruimde cellen te verkrijgen. Als u dit aantal vermenigvuldigt met “2”, verkrijgt u het percentage van opgeruimde cellen, de graadmeter voor hygiënisch gedrag. Als je met de pintest niet de algemene hygiëne, maar Varroa Sensitieve Hygiënische eigenschappen wilt meten, volstaat het de geopende broedcellen ook als opgeruimd te tellen. De dode poppen moeten niet per se opgeruimd zijn, aangezien de dochtermijten (licht gekleurd) bij het openen van de cellen al zullen sterven door uitdroging. Dit kun je al na 6 uur controleren in plaats van 24 uur.
figuur 3
Eenmaal je je resultaten hebt, moet je beslissen of het beter is de koningin te vervangen. Indien je kolonies hebt met een te hoge varroainfectie (cfr. Varroabesmetting inschatten tijdens het bijenteeltseizoen), ook al behandel je ze, dan vervang je best je koningin. Wat betreft het hygiënisch gedrag is een hoger percentage altijd beter. Zo is 80% opruiming of meer goed. Je kunt zelf over een drempelwaarde beslissen of consistent de koningin van de slechtst scorende kolonie(s) vervangen. Indien je kolonies hebt met 100% opgeruimde cellen, kun je de ruimingstijd van de pintest inkorten tot 12 of 8 uur, om de graad van hygiënisch gedrag stelselmatig op te drijven. Denk er ook aan om met andere factoren, zoals zachtaardigheid en honingopbrengst rekening te houden bij het evalueren en selecteren van jouw koninginnen (cfr. De beste kolonies als larvendonors selecteren).
Een koningin vervangen doe je met een jonge koningin die al aan de leg is en de door jou gewenste eigenschappen met zich meebrengt. Er zijn vele varianten voor het uitvoeren van een koninginnenvervanging. Hier volgt eerst de eenvoudigste.
Elimineer de oorspronkelijke koningin van de kolonie de avond of een paar uur op voorhand. Plaats dan de nieuwe koningin in een invoerkooitje (bv. Nicotkooitje) met een vijftal werksters. De uitgang van het kooitje behoort afgesloten te zijn met suikerdeeg, dat de bijen zullen opeten om de koningin zo stilletjes aan te bevrijden. Plaats het kooitje met de koningin ergens in het broednest door het kooitje in een raam met broed te duwen (na de plek vrij van bijen te maken) of door het kooitje aan een stokje of tandenstoker te hangen die je op de ramen laat rusten. Duw het raam ernaast tegen het raam met het kooitje, opdat het kooitje langs beide kanten goed vastgehouden wordt door was (opnieuw ervoor zorgend dat er in het proces geen bijen geplet worden). Op deze manier zal het kooitje op zijn plaats blijven en zullen de bijen haar bevrijden door zich doorheen de suiker te eten. Wacht een week met het controleren van de acceptatie en eileg van de koningin, om de kolonie niet te storen tijdens het introductieproces. Op dit moment kan je het kooitje verwijderen. Als je geen eileg ziet, zal je voor een nieuwe koningin moeten zorgen.
Om de kans op acceptatie te verhogen, kun je volk eerst hopeloos moerloos maken. Dit kun je doen door de oude koningin in een kooitje op te sluiten (bv. Scalvini, voor het geval dat de nieuwe koningin in de tussentijd sterft) en 9 dagen te wachten. Na 9 dagen zal al het overblijvende broed verzegeld zijn en controleer je of de bijen redcellen hebben aangelegd. Indien die aanwezig zijn, verwijder je ze. Nu kun je de oude koningin verwijderen en de nieuwe koningin in een invoerkooitje met een vijftal werksters plaatsen met de ingang afgesloten door suikerdeeg.
Referenties:
Honeybee Valley | Testprotocols voor selectie
De pintest – Nederlandse BijenhoudersVereniging (debijenhouders.nl)
Koningin invoeren handleiding in 4 stappen (bijenclub.com)
Invoeren van een koningin – Imkerpedia
Changement d’une vieille reine par une jeune reine dans une ruche. (youtube.com)
