Varroabesmetting inschatten tijdens het bijenteeltseizoen
Foretische mijten of mijten gevallen op de varroabodem tellen.
De varroabesmetting wordt best op minimum 3 momenten van het jaar ingeschat, nl. in het vroege voorjaar, na de honingflow en in het najaar. Wanneer de volken broedloos zijn in de winter, wordt best nog een 4de inschatting gemaakt. Zeker in het najaar, zijn meerdere metingen telkens om drie weken (21 dagen) aangewezen, omdat het aantal varroamijten dan ineens sterk kan stijgen door herinvasie en de teruglopende hoeveelheid broed. Deze metingen zijn belangrijk om hierop je behandelingsstrategie te baseren. Zomaar alle volken behandelen zonder te weten hoe erg de infectie is, is als schieten in het wilde weg. Indien de varroamijteninfectie al te ver gevorderd is, kan het zijn dat een behandeling te laat komt, of dat je bijvoorbeeld geen tijd meer hebt om de koningin op te sluiten en te wachten tot het volk broedloos is als onderdeel van een biotechnische behandelmethode (en dus bijvoorbeeld beter volledige broedafname uitvoert met een oxaalzuurbehandeling, zie “Opsluiten van de koningin” en “Verwijderen van broed“). Indien je te vroeg behandelt als er nog geen grote varroabesmetting is, kun je een vals gevoel van veiligheid krijgen en kan jouw volk later alsnog ten onder gaan door herinvasie van varroamijten van buitenaf bijoorbeeld. Indien je een behandeling met chemische bijengeneesmiddelen uitvoert, kun je juist meer kwaad dan goed doen als de varroabesmetting van het volk nog niet hoog is.
Als je slechts behandelt op het moment waatop de varroabesmetting te hoog wordt, geef je de bijen de kans om met het aanvankelijke laag aantal mijten om te gaan en proberen resistentie op te bouwen, en te tonen of zij eventueel al enige vorm van resistentie hebben (van Alphen en Fernhout, 2020). Als je consistent varroabesmettingen op ieder volk meet, zul je namelijk merken welke in volken het aantal varroamijten zich minder snel opbouwt. Met deze gegevens kun je dan rekening houden in jouw koninginnenteelt om geleidelijk aan door selectie resistentie op te bouwen. Je vervangt best de koninginnen van de minst resistente volken door een nieuwe, hopelijk resistentere koningin, afkomstig uit een volk met consistent minder varroalast (cfr. “Het vervangen van koninginnen in geval van hoge mijteninfectie of slecht hygiënisch gedrag“) (Büchler et al., 2010).
Als het volk broedloos is, zitten alle mijten op de bijen. Dit betekent dat de volledige varroalast kan gemeten worden door een poedersuiker-, alcoholwas- of zeepwasmethode toe te passen. Van zodra er broed in het volk is, geeft deze telling een vertekend beeld van de mijtenpopulatie, want tot 80% van de varroamijten zitten in het broed.
Belangrijk is geregeld metingen uit te voeren en hierbij de methode af te stemmen op de periode in het bijenseizoen.
Foretische mijten (mijten op bijen) tellen
Poedersuikermethode:
Deze methode is geschikt om een goede indruk te krijgen van de varroabesmetting (Honeybee Valley | Meting varroapopulatie in zomermaanden). Weeg een (monster)potje zonder bijen. Vang 30 g liefst jonge bijen vanop een raam met open broed (Pietropaoli et al., 2021). Om dit te doen zijn er verschillende mogelijkheden:
– Doe dit oftewel door een raam met bijen af te kloppen boven een plastic folie tot er ongeveer 300 jonge werksterbijen op de folie liggen. Vouw de folie dubbel en laat de bijen in het monsterpotje glijden.
– Je kan ook het raam afkloppen boven een emmer en vervolgens met het monsterpotje bijen scheppen.
– Een laatste mogelijkheid is om simpelweg zachtjes drukkend met het potje van boven naar over de bijen op het raam te wrijven. Deze zullen zich laten vallen in het potje.
Weeg het potje met bijen en trek hiervan het gewicht van het potje af. Een vol monsterpotje met bijen komt ongeveer overeen met 30 gram bijen. Als jouw potje een ander formaat heeft, kan je een markering aanbrengen op het potje gevuld met 30g bijen, opdat je de volgende keer die markering kunt gebruiken en niet meer hoeft te wegen. Er zijn ook commercieel verkrijgbare potten om de poedersuikermethode uit te voeren in de handel met ingebouwde zeef en markering voor 300 bijen (zie video imkersbond Deinze).
Breng de bijen over van het monsterpotje naar de pot om te schudden en plaats het deksel met gaas erop. Zet de pot neer met het gaas bovenaan en voeg 2 eetlepels poedersuiker toe en schud de pot zachtjes om de suiker volledig onder de bijen te mengen (indien je een commercieel verkrijgbaar potje hebt, voeg je de poedersuiker toe alvorens je bijen in het zeefje van het potje doet). Laat de pot 3 minuten staan met het gaas bovenaan en schud af en toe zachtjes om de bijen goed te bepoederen.
1. Indien de pot bovenop het gaas ook een echt, gesloten deksel heeft: zet het echte deksel op de pot en keer het geheel om en schud ongeveer 1 minuut krachtig op en neer, zodat de suiker en de mijten loskomen van de bijen en door de gaasdraad heen vallen, op het echte deksel.
2. Indien de pot geen echt deksel heeft: doe hetzelfde, maar houd het gaas aan de bovenkant tijdens het schudden.
3. Indien je een commercieel verkrijgbaar potje voor de poedersuikermethode gebruikt, schud je krachtig opdat de suiker doorheen het zeefje op de echte bodem valt.
Giet (gevallen 1. en 3. van de vorige stap) of schud (geval 2.) daarna de poedersuiker doorheen het gaas op de fijnste honingzeef opdat alleen de mijten achterblijven (schud eventueel ook met de honingzeef om alle poedersuiker er door te laten vallen). Een alternatief is de poedersuiker met mijten uit te gieten op een diep wit bord of kommetje en de poedersuiker op te lossen met water, waardoor de mijten gemakkelijk te tellen zijn. Geef de bepoederde bijen aan de kolonie terug.
Breng de mijten op een licht oppervlak zodat je het aantal makkelijk kan tellen. 3 mijten per 300 bijen in de zomer en 9 mijten per 300 bijen in de herfst kunnen goede drempelwaardes zijn om te beslissen of een volk behandeld moet worden (zie tabel, Bieneninstitut Kirchhain, 2011). Indien je met het aantal getelde mijten al in de rode categorie zit (15 op 300 bijen besmet, oftewel 5%, zie ook Genersch et al., 2010), voer je best een varroabehandeling uit met directe werking, zoals een volledige broedafname met eenmalige oxaalzuurbehandeling. Als je nu nog een arrestraammethode uitvoert waarbij het 24 dagen duurt eer de meeste varroamijten verwijderd zijn, kan het al te laat zijn. Weet ook dat de gegeven drempelwaardes kunnen verschillen in andere literatuurbronnen en afhangen van of er al dan niet broed is. Als er broed is, betekent het dat er veel varroamijten in het broed zitten als men zelfs maar één varroamijt per 100 bijen telt in de poedersuikermethode.
Alcohol- of zeepwasmethode:
Hierbij wordt in plaats van poedersuiker, alcohol of zeepoplossing aan de bijen toegevoegd. Door de bijen goed af te spoelen op een zeef, kan je de mijten van de bijen scheiden en tellen. Bij deze methode sterven de bijen echter wel.
Mijten op de varroabodem tellen
Het meest populair als monitoring van de mijten in het volk, is de mijten tellen op de varroabodem. Het is belangrijk hierbij voorzichtig te zijn met interpretatie. Want ook hier verstoppen veel mijten zich in het broed, waardoor deze monitoring meestal een onderschatting is van het echte aantal mijten in het volk. Breng een varroaschuif of een wit blad papier aan op de bodem van de kast onder het rooster.
Idealiter wordt de varroabodem gedurende 7 dagen dagelijks gecontroleerd op mijten (Branco et al., 2006). Door wind, mieren en dergelijke kunnen mogelijks gevallen mijten van de plank verdwenen zijn wat een onderschatting zou betekenen van de telling. Om te vookomen dat mieren de gevallen mijten verwijderen, kun je de randen van de varroabodem insmeren met een beetje vaseline. Bij tijdsgbrek kun je echter de varroabodem om de enkele dagen controleren en een gemiddelde aantal gevallen mijten per dag berekenen. Na de 7 dagen bereken je het gemiddelde aantal gevallen mijten per dag voor de hele periode.
5 gevallen mijten per dag in het voorjaar en de zomer en 1 mijt per dag in de herfst en de winter kunnen als drempelwaardes dienen om een behandeling te beginnen (Pohl, 2009). In het najaar en de winter, wanneer er minder of geen broed is, verwacht men minder mijten op de varroabodem te tellen, aangezien deze dan langer leven en er ook gewoon minder bijen zijn die besmet kunnen zijn (Martin, 1998)! Een kleiner aantal gevallen mijten tijdens broedarme of -loze periodes kan dus toch op een hoge besmetting wjizen. Opnieuw zijn deze waardes slechts indicatief en worden in verschillende bronnen verschillende drempelwaardes aangeraden.
Na een chemische behandeling wordt de mijtenval best gedurende 7 dagen opgevolgd (of zoals aangegeven op de bijsluiter van een eventueel gebruikt geneesmiddel). Hierbij kan nagegaan worden hoe effectief de behandeling is geweest.
Referentie:
Branco, M.R.; Kidd, N.A.; Pickard, R.S. (2006). A comparative evaluation of sampling methods for Varroa destructor (Acari: Varroidae) population estimation. Apidologie, 37: 452–461. https://doi.org/10.1051/apido:2006010
Genersch, E., Von Der Ohe, W., Kaatz, H., Schroeder, A., Otten, C., Büchler, R., Berg, S., Ritter, W., Mühlen, W., Gisder, S., Meixner, M., Liebig, G., Rosenkranz, P. (2010). The German bee monitoring project: a long term study to understand periodically high winter losses of honey bee colonies. Apidologie, 41(3), 332-352. 10.1051/apido/2010014
Macedo, P.A.; Wu, J.; Ellis, M.D. (2002). Using inert dusts to detect and assess varroa infestations in honey bee colonies. Journal of Apicultural Research, 41, 3–7. https://doi.org/10.1080/00218839.2002.11101062
Martin S. (1998). A population model for the ectoparasitic mite Varroa jacobsoni in honey bee (Apis mellifera) colonies. Ecological Modeling, 109: 267–281.
Pietropaoli, M., Tlak Gajger, I., Costa, C., Gerula, D., Wilde, J., Adjlane, N., Aldea-Sánchez, P., Smodiš Škerl, M. I., Bubnič, J., & Formato, G. (2021). Evaluation of Two Commonly Used Field Tests to Assess Varroa destructor Infestation on Honey Bee (Apis mellifera) Colonies. Applied Sciences, 11(10), 4458. https://doi.org/10.3390/app11104458
van Alphen, J.J.M., Fernhout, B.J. (2020). Natural selection, selective breeding, and the evolution of resistance of honeybees (Apis mellifera) against Varroa. Zoological Letters, 6, 6. https://doi.org/10.1186/s40851-020-00158-4
Pohl, F., 2009. Bijenhouden, hoe doe je dat?, Trion Natuur, Baarn, Nederland, 124p.
Honeybee Valley | Meting varroapopulatie in zomermaanden
Imkersbond Deinze vzw – De poedersuikermethode (youtube.com)
Bijenteelt | Federaal Agentschap voor de veiligheid van de voedselketen : bekijk zeker de bijlagen bij het varroabestrijdingsadvies van 2025
Alle kolonies van een bepaalde teststand dienen op dezelfde dag geïnspecteerd te worden.
Bij de poedersuikermethode dient echt krachtig op en neer geschud te worden om alle mijten los te krijgen.
