Μέτρα καταστολής της λεηλασίας
Πρέπει να μετριάζονται οι παράγοντες που επιδεινώνουν αυτή τη συμπεριφορά, ώστε να μπορούμε να βοηθήσουμε στη διατήρηση υγιών και βιώσιμων πληθυσμών μελισσών.
Σε ισχνούς καιρούς, τα ένστικτα επιβίωσης των εργατριών μελισσών τις ωθούν να αναζητήσουν εναλλακτικές πηγές τροφής για να διατηρήσουν το σμήνος τους κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Οι πιο αδύναμες κοντινές αποικίες αποτελούν εύκολους στόχους για τέτοιες αποστολές λεηλασίας. Τα θύματα είναι γενικά πιο αδύναμες κυψέλες που παλεύουν με δύσκολες περιβαλλοντικές συνθήκες, πιέσεις από ασθένειες και περιορισμένη διαθεσιμότητα τροφών. Αυτές οι στρεσαρισμένες αποικίες εκπέμπουν συγκεκριμένες φερομόνες που σηματοδοτούν την έκθεση ευαισθησία τους σε ισχυρότερα μελίσσια, προσελκύοντας τις λεηλάτριες. Ως κοινωνικά έντομα, οι μέλισσες έχουν εξελίξει πολύπλοκες ομαδικές συμπεριφορές που επικεντρώνονται στη διαφύλαξη της επιβίωσης των αποικιών πάνω από όλα. Η λεηλασία είναι η απόλυτη εκδήλωση αυτής της ακραίας μορφής του ενστίκτου επιβίωσης. Το μελίσσι λειτουργεί ως υπεροργανισμός με προγραμματισμένες συμπεριφορές για πρόσβαση σε ζωτικές προμήθειες όταν η επιβίωσή τους διαταράσσεται από την ισορροπία. Η ζωή της κυψέλης υπερισχύει όλων των άλλων.
Το βασικό κίνητρο που προκαλεί το φαινόμενο της λεηλασίας είναι η έλλειψη πόρων. Καθώς οι ανθοφορίες μειώνονται και το νέκταρ στεγνώνει εποχιακά, οι αποικίες μελισσών αντιμετωπίζουν ακραίο διατροφικό στρες εάν τα αποθέματα είναι ανεπαρκή. Οι κακές καλοκαιρινές συνθήκες λόγω της ξηρασίας ή η έλλειψη διαφορετικών οικοτύπων μπορεί να αυξήσουν το φαινόμενο λεηλατώντας πιο αδύναμες κυψέλες, δίνοντας τη δυνατότητα στις εύρωστες αποικίες να συγκεντρώσουν επαρκή αποθέματα έναντι της πείνας. Είναι μια στρατηγική επιβίωσης που βασίζεται σε 30 εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης.
Χρονοδιάγραμμα γεγονότων λεηλασίας: Εποχιακή εμφάνιση
Η λεηλασία των μελισσών λαμβάνει χώρα κυρίως στις αρχές Άνοιξης, στα τέλη του καλοκαιριού και στις αρχές του φθινοπώρου, όταν τα μελίσσια συγκομίζουν και αποθηκεύουν τις τελευταίες ροές μελιού καθώς προετοιμάζονται για το χειμώνα. Το φυσικό νέκταρ γίνεται όλο και πιο σπάνιο καθώς τα άνθη ξεθωριάζουν με την έναρξη της πτώσης. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου έλλειψης και αυξημένης πείνας οι λεηλάτριες μέλισσες γίνονται πιο απελπισμένες για να αυξήσουν τα πενιχρά αποθέματα. Καθώς πλησιάζει ο κρύος καιρός, η εξασφάλιση του πλεονάζοντος μελιού είναι επιτακτική ανάγκη για να επιβιώσουν έως και 5 μήνες του χειμώνα, όταν δεν μπορούν να συγκεντρωθούν νέες προμήθειες. Το διακύβευμα ζωής και θανάτου αυτής της εποχιακής μετάβασης ωθεί τους δυνατούς να κυνηγούν τους αδύναμους σε μια προσπάθεια για την ίδια τους την επιβίωσή τους.
Παράγοντες ενεργοποίησης
Πέρα από τις κλιματικές συνθήκες ορισμένες μελισσοκομικές δραστηριότητες μπορούν να αναζωπυρώσουν περαιτέρω την λεηλασία. Για παράδειγμα, το να αφήνουμε κατά λάθος εκτεθειμένα πλαίσια μελιού κατά τη διάρκεια των επιθεωρήσεων της κυψέλης σε περίοδο έλλειψης νέκταρος σηματοδοτεί έναν εύκολο στόχο που δελεάζει τις επιδρομείς μέλισσες από μελίσσια έως και 5 χιλιόμετρα μακριά. Μόλις βιώσουν την λεηλασία ανοιχτού μελιού, αυτές οι μέλισσες προετοιμάζονται για να επιτεθούν και σε πιο αδύναμες κυψέλες. Οι μέθοδοι συμπληρωματικής σίτισης που περιλαμβάνουν ανοιχτά ‘πιάτα’ με σιρόπι ζάχαρης μπορούν επίσης να προκαλέσουν λεηλασίες στα μελισσοκομεία καθώς διαδίδονται τα νέα για έναν απροστάτευτο μπουφέ. Τέτοια λάθη απομακρύνουν τις αναστολές και καλλιεργούν τάσεις λεηλασίας.
Εικ.1. Πρόκληση λεηλασίας μετά από τροφοδότηση με σιρόπι.
Πρόληψη και Διαχείριση για να σταματήσει η λεηλασία
Πρόληψη θεωρείται η καλύτερη στρατηγική από τα μέτρα καταστολής όταν ξεκινήσει το φαινόμενο. Οι ευσυνείδητες μελισσοκομικές πρακτικές είναι απαραίτητες για τον περιορισμό της λεηλασίας των μελισσών και την προστασία των ευάλωτων μελισσιών στα μελισσοκομεία. Οι στρατηγικές στοχεύουν στην αποτροπή λεηλασιών και στην κλιμάκωσή της σε περίπτωση επίθεσης. Η διατήρηση ισχυρών, υγιών μελισσιών με παραγωγικές βασίλισσες χωρίς σημάδια ασθενειών τις καθιστά λιγότερο δελεαστικούς στόχους και πιο ικανές να αμυνθούν.
Συνένωση αδύναμων μελισσιών – Εάν έχετε ένα μελίσσι που είναι πιο αδύναμο και δεν έχει αναπτυχθεί τόσο καλά όσο ελπίζατε, θα μπορούσε να αποδεκατιστεί εντελώς από λεηλάτριες μέλισσες. Οι λεηλάτριες μπορούν να επηρεάσουν τόσο τα αποθέματα μελιού όσο και την ικανότητα μιας αποικίας να ξεχειμωνιάζει, καθώς και τη συνολική υγεία τους.
Εξασφαλίστε την υγεία της βασίλισσας – Εάν μια βασίλισσα αποτυγχάνει ή είχε προβλήματα με την επιτυχή ωοτοκία, αντικαταστήστε την για να διατηρήσετε τη συνεχή παραγωγή γόνου και την ανάπτυξη του μελισσιού. Βοηθά να το διασφαλίσετε αυτό πολύ πριν συμβεί μια λεηλασία, διασφαλίζοντας ότι αρκετές μέλισσες εκτρέφονται επιτυχώς για να φρουρούν την είσοδο κατά τη διάρκεια περιόδων λεηλασίας. Το πιο σημαντικό, ο έγκαιρος εντοπισμός και η επίλυση των υποκείμενων συνθηκών σε αποτυχημένες βασίλισσες θα τις προστατεύσει από την ανελέητη εκμετάλλευση από λεηλάτριες μέλισσες.
Ελέγχετε συνεχώς τα επίπεδα ακάρεων (και θεραπεύστε όταν είναι απαραίτητο). Μια κυψέλη που επηρεάζεται από υψηλά επίπεδα ακάρεων είναι πιθανό να είναι πιο άρρωστη, πιο αδύναμη και πολύ λιγότερο ικανή να αμυνθεί. Το να διαχειριστείτε πότε είναι η ώρα να βοηθήσετε τις μέλισσες αποτελεί μια αλυσιδωτή αντίδραση στο να έχετε ισχυρότερες και πιο ικανές μέλισσες υπερασπιστές.
Εικ.2. Βαρρόα και η αναπαραγωγή της εντός των κελιών γόνου.
*Σημαντική σημείωση: Ορισμένες θεραπείες για βαρρόα όχι μόνο έχουν περιορισμούς θερμοκρασίας και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν όταν είναι πιθανό να συμβεί λεηλασία, αλλά μπορεί επίσης να έχουν οδηγίες για εισόδους κυψελών με μεγάλα ανοίγματα. Δώστε μεγάλη προσοχή σε αυτές τις ετικέτες και αποφύγετε τη χρήση μιας θεραπείας που θα απαιτούσε να αφήσετε ανοιχτές τις εισόδους κατά τη διάρκεια έλλειψης τροφής ή περιόδου λεηλασίας.
Μόλις ξεκινήσει το φαινόμενο, δεν είναι εύκολο να σταματήσει. Το κάπνισμα για παράδειγμα δεν θα το σταματήσει, απλά θα σας δώσει μια μικρή αναβολή ενώ κλείνετε την κυψέλη. Στρατηγικά, η χρήση ενός μειωτήρα εισόδου κυψέλης μπορεί να βοηθήσει στην αποτροπή λεηλασιών που θέλουν να εισέλθουν στην κυψέλη. Με αυτόν τον τρόπο, βοηθούν στην άμυνα διοχετεύοντας τους εισβολείς σε μικρότερα σημεία πρόσβασης.
Μειώστε τις εισόδους σε ένα πολύ μικρό άνοιγμα.
*Σημείωση: Τα μικρά ανοίγματα έχουν θετικά και αρνητικά. Ένα μικρό άνοιγμα σημαίνει ότι οι μέλισσες φρουροί έχουν λιγότερο άνοιγμα για φύλαξη, επομένως και περισσότερες πιθανότητες να πετύχουν. Ωστόσο, ένα μικρό άνοιγμα διοχετεύει τη μυρωδιά της κυψέλης από ένα μικρό μέρος, το οποίο αποτελεί σήμα κατατεθέν για το πού ακριβώς είναι η είσοδος. Αυτό είναι λιγότερο πρόβλημα εάν χρησιμοποιείτε βάσεις με σήτα, επειδή η μυρωδιά της κυψέλης διαχέεται μέσα από την σήτα καθώς και από το άνοιγμα. Οι πραγματικές αντιπαραθέσεις ξεσπούν κυρίως στις εισόδους της κυψέλης, όπου σταθμεύουν μέλισσες φρουροί για να παρακολουθούν όλη την κίνηση μέσα και έξω από την κυψέλη. Ως πρώτη γραμμή άμυνας, προσπαθούν να σταματήσουν την ταχεία προέλαση των εισβολέων. Υπεραριθμητικοί, οι φρουροί σφίγγουν, μπλοκάρουν τις εισόδους για να κερδίσουν πλεονέκτημα και να αποκρούσουν την επίθεση. Ωστόσο, οι συντριπτικές δυνάμεις λεηλατριών σε συνδυασμό με τις φερομόνες συναγερμού των νεκρών φρουρών μελισσών τελικά προσελκύουν περισσότερες λεηλάτριες στην είσοδο και οι άμυνες τελικά παραπαίουν. Μόλις μία ή δύο μέλισσες διεισδύσουν στην είσοδο, επικρατεί χάος μέσα στην κυψέλη καθώς οι λεηλάτριες τρέχουν αχαλίνωτα μέσα από κακώς προστατευμένες κηρήθρες μελιού.
Εάν η λεηλασία είναι πραγματικά έντονη, μπορείτε απλά να κλείσετε το άνοιγμα της κυψέλης με ύφασμα σε μέγεθος που δεν μπορούν να περάσουν οι μέλισσες. Μια κορεσμένη με νερό πετσέτα που πετάγεται πάνω από την κυψέλη μπερδεύει τις λεηλάτριες αλλά επιτρέπει τις εργάτριες της κυψέλης να πηγαινοέρχονται κάτω από την πετσέτα. Η εξάτμιση από την πετσέτα διατηρεί την κυψέλη δροσερή. Όταν πέσει το σκοτάδι η μεταφορά των μελισσιών σε μεγάλη απόσταση θεωρείται επιβεβλημένη αλλά και πάλι το φαινόμενο δεν καταστέλλεται εύκολα.
Επίσης μια φαρδιά ξύλινη σανίδα ή ένα πλαστικό πάνελ τοποθετημένο στο έδαφος ώστε να ακουμπάει στο μπροστινό μέρος της κυψέλης κάνει καλή δουλειά στην εκτροπή των λεηλατριών. Οι μέλισσες που δεν είναι εξοικειωμένες με την κυψέλη φαίνονται απρόθυμες να πάνε στη βαθιά σκιά που προκαλεί η σανίδα.
Μερικοί μελισσοκόμοι στο εξωτερικό απλώνουν ένα εμπορικό προϊόν όπως το Vicks VapoRub στην είσοδο της αποικίας. Αυτό το προϊόν περιέχει ενώσεις με έντονη οσμή όπως καμφορά, έλαιο ευκαλύπτου και μενθόλη που προκαλούν σύγχυση στις λεηλάτριες μέλισσες. Επίσης στο εξωτερικό παρακινδυνευμένο μεν αλλά συνιστούν να αφαιρέσετε τα καπάκια από όλες τις κυψέλες του μελισσοκομείου. Η θεωρία είναι ότι οι μέλισσες είναι τόσο απασχολημένες με την υπεράσπιση των δικών τους κυψελών που σταματούν να λεηλατούν άλλες κυψέλες. Ωστόσο, εάν οι μέλισσες προέρχονται από κάπου αλλού εκτός από το δικό σας μελισσοκομείο, δεν θα λειτουργήσει. Επίσης, δεν θα κάνει τίποτα για να εμποδίσει τις σφήκες και άλλα αρπακτικά να εισέλθουν στις κυψέλες κατά βούληση.
Ταΐστε τις μέλισσες όταν είναι απαραίτητο – Εάν ένα μελίσσι δεν μπόρεσε να δημιουργήσει επαρκή αποθέματα νέκταρος ή γύρης ή εάν τα αποθέματά τους έχουν αποδεκατιστεί από λεηλασίες, είναι πιθανό να τις ταΐσετε. Εάν μείνουν χωρίς αποθέματα, διατρέχουν τον κίνδυνο να υποκύψουν στην πείνα και να μην ξεχειμωνιάσουν με επιτυχία.
Αλλά… Μην ταΐζετε στην είσοδο της κυψέλης – Το να ταΐζετε τις μέλισσες έξω από την κυψέλη με οποιονδήποτε τρόπο, απλώς αναζητάτε προβλήματα. Η δελεαστική μυρωδιά του δωρεάν σιροπιού ζάχαρης είναι πολύ πιο πικάντικη όταν δεν βρίσκεται μέσα στην κυψέλη που προστατεύεται από πρόπολη και κερί. Τροφοδοτήστε χρησιμοποιώντας τροφοδότες εντός της κυψέλης.
Και… Προσέξτε για χυμένο μέλι ή εκτεθειμένες κηρήθρες με μέλι– Εάν ταΐζετε την κυψέλη σας και ρίχνετε από ένα δοχείο στον ίδιο τον τροφοδότη, φροντίστε να καθαρίσετε τυχόν χυμένο σιρόπι. Το ίδιο συμβαίνει και με τις ασφράγιστες κηρήθρες που έχουν μέλι, αποθηκεύστε τα ερμητικά κλειστά και μην τα αφήνετε πουθενά κοντά σε κυψέλες. Οποιοδήποτε σιρόπι, κερί ή παλιά κηρήθρα έξω ή κοντά σε μια κυψέλη θα προσελκύσει άλλες μέλισσες και έντομα που λεηλατούν, και πιθανώς ακόμη και αρκούδες, καθώς η γλυκιά μυρωδιά του μελιού απλώνεται στον αέρα. Δεν αξίζει το ρίσκο!
Μια ακόμη συμβουλή… – Όταν προσθέτετε συμπληρωματική τροφή στις κυψέλες σας, προσπαθήστε να το κάνετε αργά το απόγευμα/νωρίς το βράδυ ή πολύ νωρίς το πρωί, όταν δεν το επιτρέπουν οι συνθήκες. Σε αυτές τις ώρες της ημέρας, υπάρχουν λιγότεροι ανιχνευτές που αναζητούν νέκταρ.
Η λεηλασία μπορεί να είναι μια τεράστια απειλή για ορισμένες κυψέλες, που συχνά λαμβάνει χώρα σε μια περίοδο που οι μέλισσες θα πρέπει να είναι σε θέση να επικεντρωθούν στην ανάπτυξη της αποικίας τους και όχι απλώς στην άμυνα τους. Το να έχετε επίγνωση του πότε και γιατί συμβαίνει η λεηλασία και να ξέρετε πώς να βοηθήσετε τις μέλισσές σας να κάνουν λιγότερο δύσκολη τη διαχείρισή τους, μπορεί να κάνει τη διαφορά.
Δεν κάνει έναν μελισσοκόμο χαρούμενο να βλέπει νεκρές μέλισσες και αποικίες να καταστρέφονται από αυτή τη συμπεριφορά. Πρέπει να κατανοήσουμε και να μετριάζουμε τους παράγοντες που επιδεινώνουν αυτή τη συμπεριφορά, ώστε να μπορούμε να βοηθήσουμε στη διατήρηση υγιών και βιώσιμων πληθυσμών μελισσών.
